Historie odnalezione Andrzeja Kobalczyka: Jak caryca Maria przez Pilicę przejeżdżała…

W obszernej relacji z pobytu cara Aleksandra III wraz z rodziną i świtą w Spale napisano m.in., że 6 września tegoż roku caryca Maria Fiodorowna (z domu - księżniczka duńska Dagmar) i jej córka wielka księżna Ksenia Aleksandrowna udały się z osobami towarzyszącymi na łowy w lasach leśnictwa piotrkowskiego, położonych na prawym brzegu Pilicy.

„We wsi Gnostów rzekę Pilicę przejechano po moście przyozdobionym przez miejscowego właściciela hr. Ostrowskiego łukiem, na wierzchu którego postawiony były herby Państwowe: Rosyjski i Duński, u dołu zaś na słupach mostu pomieszczono herby familijne hr. Ostrowskiego i jego małżonki. Przy przejeździe Jej Cesarskiej Mości, hr. Ostrowski miał szczęście ofiarować bukiet Najjaśniejszej Pani, który przez Jej Cesarską Mość został przyjęty. Przy moście stało też wiele ludności z Tomaszowa. Tutaj również Najjaśniejsza Pani powitała uszykowany pieszo szwadron 42-go mitawskiego pułku dragonów” – relacjonowała gazeta.

Podała również, że w drodze powrotnej do Spały caryca odwiedziła zbudowania klasztorne i kościół św. Anny w Smardzewicach. W 1876 roku mieszkała ona tutaj wraz z mężem, przyszłym carem Rosji, podczas ich pierwszego polowania w lasach spalskich.

Zastanawia użyta w cytowanej relacji nazwa wsi Gnostów. Nie sposób jej znaleźć w źródłach archiwalnych bądź na jakichkolwiek mapach. Najprawdopodobniej chodzi tutaj o błędnie podaną w pierwotnym, rosyjskim tekście tej relacji nazwę osady Gustek. Znajdowała się ona nieopodal mostu przerzuconego przez Pilicę w ciągu dzisiejszej ulicy Białobrzeskiej obok dzielnicy Nowy Port, nazywanej wcześniej Bocianem.

Jak wiadomo, poprzednio Gustek był przemysłową osadą z piecem hutniczym oraz odlewnią i kuźnią. W latach 80. XIX wieku właściciel Gustka - Jan Gottlieb Bloch zaczął przekształcać go na letnisko. Tę funkcję osady rozwinął na przełomie lat 80. i 90. jej nowy właściciel – hrabia Juliusz Ostrowski.

Utrzymywał on dosyć bliskie kontakty z dworem carskim; Aleksander III zwykł go nawet nazywać „swoim sąsiadem”. Zapewne stąd wzięła się przygotowana staraniem hrabiego wyjątkowo bogata oprawa opisanego wcześniej przejazdu carycy przez most koło Bociana i Gustka.

Dodajmy, że po czterech latach car Aleksander III zaprosił hrabiego Juliusza Ostrowskiego na obiad do Spały. W 1901 roku J. Ostrowski w równie uroczysty, jak dziewięć lat wcześniej, sposób witał syna Aleksandra III - cara Mikołaja II, przejeżdżającego Pilicę mostem na Brzustówce w drodze do Niebieskich Źródeł.