Historie odnalezione Andrzeja Kobalczyka: Fabryka Piesch’a - „tomaszowskim Berlinem”

Obawa przed wybuchem wojny z Niemcami uwidoczniła się w Tomaszowie po dojściu Hitlera do władzy. Świadczyło o tym przeprowadzenie we wrześniu 1933 roku, po raz pierwszy w mieście, próbnego ataku gazowego. O powadze sytuacji świadczyło zastosowanie do niego prawdziwego gazu o małym stężeniu. Co prawda, użyto go na ograniczonej przestrzeni, ale ta próba wywarła wśród tomaszowian duże wrażenie.

W zapowiedzi ćwiczeń, zamieszczonej 7 września tegoż roku w łódzkim „Głosie Porannym”, podano, że o rozpoczęciu ataku gazowego mieszkańcy zostali powiadomieni gwizdem syren fabrycznych. Z tą chwilą wszelki ruch w mieście miał zostanie całkowicie wstrzymany. Całe miasto miało zostać pozbawione energii elektrycznej. Po zapadnięciu zmroku mieszkańcy musieli zgasić w swoich domach wszystkie inne źródła światła lub szczelnie zasłonić okna.

„Wszyscy znajdujący się na ulicy winni w ciągu najbliższych dwóch minut schronić się do swych mieszkań, względnie do lokali publicznych. Bramy muszą być zamknięte. Schrony publiczne znajdować się będą w kinie Modern, szkołach powszechnych przy ul. Tkackiej i Legionów, gimnazjum miejskiem przy ul. Antoniego, szkole powszechnej w Starzycach i przy ul. Warszawskiej, w gmachu szkolnym przy ul. Kolejowej. W wypadku zatrucia gazami należy się zwrócić do ambulatoriów w Starzycach, Wilanowie i przy ul. Św. Tekli” – instruowano w gazecie.

Dywersanci szkoleni w Niemczech
Atmosfera zagrożenia wojną nasiliła się w Tomaszowie zwłaszcza w 1939 roku. Oprócz napiętej sytuacji międzynarodowej wpłynęła na to wzmożona aktywność istniejących w mieście niemieckich stronnictw prohitlerowskich. Znajdowały one duże poparcie wśród tutejszej mniejszości niemieckiej, liczącej aż 3.600 osób. Coraz więcej młodych Niemców wyjeżdżało nielegalnie do Rzeszy by odbyć przeszkolenie dywersyjne i powrócić do Tomaszowa w oczekiwaniu na wybuch wojny. Niektóre zakłady, jak dawna fabryka Piesch’a stały się wręcz ostoją hitleryzmu. Nazywano ją nawet „tomaszowskim Berlinem”.

Z wielkim niepokojem mówiła o tym rezolucja tomaszowskich włókniarzy, opublikowana 14 maja 1939 roku w łódzkim dzienniku „Echo”. Napisano w niej, że niektórzy kierownicy oddziałów fabrycznych, z pochodzenia Niemcy, poniżają polskich robotników. Każą im mówić po niemiecku, grożąc wyrzuceniem z pracy.

W Tomaszowie nasilały się też niemieckie prowokacje. O jednej z nich napisano 16 maja 39 roku na łamach łódzkiej „Ilustrowanej Republiki” w relacji z trwającego poprzedniego dnia wiecu ponad tysiąca tomaszowian. Był on poświęcony przygotowaniom do obrony państwa przed agresją Niemiec. W rezolucji wiecu podkreślono, że oprócz datków na Pożyczkę Obrony Przeciwlotniczej, tomaszowianie ufundują ciężki karabin maszynowy dla polskiego wojska.

„W czasie rozchodzenia się uczestników zebrania doszło na skutek prowokacji ze strony przedstawicieli mniejszości niemieckiej, usiłujących ośmieszyć uchwałę zebrania, do krótkiej bójki, w której dwóch robotników niemieckich zostało pobitych” – relacjonowała gazeta.