Rocznica Powstania Styczniowego w Tomaszowie Maz. Uroczystości na skwerze Powstańców, 22.01.2024 - ZDJĘCIA

W uroczystościach wzięli udział przedstawiciele władz samorządowych miasta i powiatu z wiceprezydentem Tomaszowa Mazowieckiego Tomaszem Migałą, starostą tomaszowskim Mariuszem Węgrzynowskim oraz przedstawicielami kierownictwa miasta i rady miasta oraz członkami zarządu powiatu i radnymi rady powiatu.

Powstanie styczniowe, przeciwko Imperium Rosyjskiemu, wybuchło nocą z 21 na 22 stycznia 1863 roku. Było największym i zarazem najdłuższym (trwało od stycznia 1863 roku do jesieni 1864 roku) polskim zrywem niepodległościowym. Powstańcy stoczyli ponad tysiąc dwieście potyczek z wojskiem rosyjskim. Po jego klęsce kilkadziesiąt tysięcy powstańców zostało zabitych, prawie tysiąc straconych, około 38 tysięcy skazanych na katorgę lub zesłanych na Syberię. Ponad 10 tysięcy powstańców zmuszono do emigracji.

Dzięki ustaleniom m. in. Jana Piotra Dekowskiego, Włodzimierza Rudzia i Krzysztofa Tomasza Witczaka znamy nazwiska ponad 100 tomaszowian uczestniczących w powstaniu styczniowym. Brali udział zarówno w walkach, jak i w powstańczej organizacji cywilnej. Opracowanie na ten temat przygotował dr Daniel Warzocha z Muzeum w Tomaszowie.

Opracowanie dra Daniela Warzochy "Tomaszowianie w powstaniu styczniowym"

Z powyższego opracowania dowiadujemy się, że powstańczym naczelnikiem miasta był 21-letni Izrael vel Julian Steinman (ur. 7.11.1842 w Tomaszowie, zm. 5.06.1920 w Warszawie). „Urzędował” on w kamienicy przy rynku św. Józefa 13 (dziś al. Marszałka Piłsudskiego 1/3). Po upadku powstania studiował na Politechnice w Karlsruhe, wrócił do kraju, lecz został aresztowany i zesłany na Syberię. Ok. 1884 r. uzyskał zgodę na powrót do Królestwa Polskiego i zamieszkał w Częstochowie. Doczekał niepodległej Polski. Zmarł w Warszawie i tam został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej.

Pozostali uczestnicy powstania (kolejność alfabetyczna):

• Adamski Feliks (ur. 30.05.1841 w Milanowie na Lubelszczyźnie, zm. 6.09.1921 w Tomaszowie), właściciel ziemski. Po upadku powstania wyemigrował do Austrii, gdzie spędził kilka lat, zanim doczekał się amnestii i możliwości powrotu do Królestwa Polskiego. Pochowany na warszawskich Powązkach.
• Adamski Teofil (ur. 1828 lub 1844, zm. 30.12.1927 w Tomaszowie) – pocztylion, walczył w oddziale Jana Szymona Rudowskiego, m.in. pod Małogoszczą. Po powstaniu był strzelcem w lasach spalskich. W niepodległej Polsce otrzymał stopień oficerski. Pochowany na cmentarzu katolickim przy ul. Smutnej.
• Altszuler Sara – Żydówka, walczył w powstaniu z bronią w ręku.
• Antoszewski Jan (1847-1921) – wyrobnik. Do powstania przystąpił w wieku niespełna 16 lat na Kielecczyźnie. Ostatnie lata życia spędził w przytułku w Tomaszowie Mazowieckim.
• Bałaban Leopold (lat 19) – stolarz.
• Bąk Andrzej – murarz.
• Bąkowski Marcin (1820-1893) – powstaniec, pochowany na cmentarzu katolickim przy ul. Smutnej.
• Bengsch (Bensch) August Juliusz (ur. 31.03.1838 lub 1842 w Nowym Ostrowiu, dziś część Tomaszowa Maz.) – ewangelik, sukiennik, wyszedł do powstania z Tomaszowa Mazowieckiego.
• Benni Artur Wilhelm (ur. 27.11.1839 w Tomaszowie, zm. 16.11.1867 w Rzymie) – syn pastora tomaszowskiego Jana Jakuba Benniego (1800–1863). Podczas studiów inżynierskich w Londynie poznał rosyjskiego działacza emigracyjnego Aleksandra Hercena (1812–1870), z jego polecenia w 1861 r. przybył do Rosji, gdzie działał jako publicysta i rewolucjonista. Wiosną 1863 r. zorganizował oddział ochotników rosyjskich i polskich, pragnących wziąć udział w powstaniu styczniowym. Wiosną 1864 r. aresztowany pod zarzutem niezapłacenia weksla, następnie oskarżony o działalność antypaństwową i kontaktu z rosyjską opozycją emigracyjną w Londynie. Po trzymiesięcznym pobytu w więzieniu, jako poddany brytyjski (jego matka Mary Ann White była Angielką) wydalony z Rosji bez prawa powrotu. Przebywał w Szwajcarii i Włoszech, gdzie walczył jako ochotnik pod rozkazami Garibaldiego. Był też korespondentem prasy brytyjskiej. Ranny w bitwie pod Mentaną, zmarł w wyniku zakażenia. Pochowany na cmentarzu protestanckim w Rzymie (w 1940 r. jego prochy przeniesiono do mauzoleum żołnierzy Garibaldiego na wzgórzu Janikulum).
• Benni Karol Abraham Henryk (ur. 31.03.1843 w Tomaszowie, zm. 20.02.1916 w Warszawie) – syn pastora tomaszowskiego Jana Jakuba Benniego (1800–1863). Jako student medycyny w Paryżu był tajnym emisariuszem przewożącym listy z Paryża do czeskiej Pragi i Królestwa Polskiego. Posługiwał się pseudonimem „Henryk Wilk” i prawdopodobnie przebywał w obozie gen. Mariana Langiewicza (dyktatora powstania), choć nie ma pewności, czy uczestniczył w walce zbrojnej.
• Białowąs Abel (lat 27) – Żyd, walczył w powstaniu.
• Blankiet Szlama Zelman (ur. 6.03.1854 w Prażkach koło Będkowa, zm. 15.04.1924 w Tomaszowie), dziewięcioletni chłopiec żydowski, wówczas mieszkaniec Będkowa, później Tomaszowa Mazowieckiego, gdzie był właścicielem piekarni. Przewoził konno meldunki powstańcze o ruchach wojsk rosyjskich. Pochowany na cmentarzu żydowskim w Tomaszowie. Jego wnukami byli historyk, publicysta i działacz komunistyczny Izrael Chaim Pesses vel Henryk Piasecki (1905-2003) oraz inżynier budowlany, pisarz, autor wspomnień o Tomaszowie Mojsze Pesses vel Michał Piasecki (1919-2002).
• Böhm (Beim) Antoni Reinhold (ur. 27.11.1836 w Rawie Maz.) – ewangelik, zegarmistrz, starszy brat wspomnianego wcześniej tomaszowianina Brunona Gustawa;
• Böhm (Beim) Bruno Gustaw (ur. 8.01.1844) – ewangelik, tkacz;
• Borzęcki Paweł (lat 18) – ślusarz.
• Brzeskowski (Brzoskowski) Gabriel (lat 18?) – szewc. Po upadku powstania skazany na zesłanie.
• Brzeziński Jan (lat 18) – stolarz, walczył w oddziale Ludwika Żychlińskiego.
• Budzyński Aleksander (lat 24) – rymarz. Skazany na 10 lat ciężkich robót w twierdzach.
• Czechowski Jan (lat 22?) – kowal.
• Dąbrowski Józef Franciszek (ur. 28.09.1840 w Tomaszowie, zm. 12.03.1920 w Brzezinach) – stolarz, walczył w oddziale rawskim.
• Dehmel (Demel) Gustaw Louis (ur. 13.01.1843 w Starzycach, dziś część Tomaszowa Mazowieckiego) – ewangelik, ślusarz, wyszedł do powstania z Tomaszowa. Zesłany do rot aresztanckich.
• Derda Wojciech (lat 23) – wyrobnik, działał w żandarmerii narodowej. Skazany na 10 lat ciężkich robót w twierdzach.
• Dębski Józef (lat 24) – stolarz. Zesłany do rot aresztanckich (2 lata w Tule).
• Domagalski Józef Franciszek (1843-1911) – kowal.
• Dylewski Andrzej (Jędrzej) (ur. 17.09.1838) – kowal. Wcielony do armii rosyjskiej.
• Dylewski Józef (ur. 22.02.1840) – brat Andrzeja, giser. Zesłany do rot aresztanckich (3 lata w guberni woroneskiej).
• Felsch Adolf Henryk (ur. 24.12.1837) – ewangelik, buchalter, syn fabrykanta sukna. Skazany na 10 lat ciężkich robót w twierdzach i konfiskatę majątku.
• Fliegel Mateusz (ur. 21.10.1840 r. w Lublinie), ewangelik pochodzenia żydowskiego, syn Samuela Leopolda Fliegela (1812–1894), długoletniego lekarza miejskiego w Tomaszowie Mazowieckim. Studiował medycynę w Warszawie. Wraz z Romanem Rogińskim ps. „Majzel”, „Stefan Krasnodębski” (1840–1915) tworzył struktury konspiracyjne polskiego państwa podziemnego w Tomaszowie Mazowieckim. Był członkiem stronnictwa „białych”. Po upadku powstania wyjechał za granicę i w Paryżu podjął przerwane studia medyczne. Bezskutecznie był poszukiwany listem gończym przez policję carską. W 1867 r. uzyskał prawo wykonywania zawodu we Francji. Był pomocnikiem chirurga w ambulansach wojskowych armii podczas wojny francusko-pruskiej (1870–1871). W 1876 r. na Uniwersytecie Medycznym w Montpellier uzyskał dyplom doktora medycyny i chirurgii. Dalsze losy nie są znane, prawdopodobnie pozostał we Francji.
• Furgalski-Wyrwa Ignacy (ur. 3.03.1846 w Tomaszowie, zm. 14.12.1928 w Tomaszowie) – wyrobnik, wnuk uczestnika wojen napoleońskich, syn Walentego – uczestnika powstania listopadowego. Walczył w oddziale Aleksandra Lange, następnie Hipolita Jaworskiego („Jana Drewnowskiego”) m.in. pod Kuźnicami Drzewickimi, Ossą, Cyrusową Wolą i Nowym Dworem. Po powstaniu więziony przez dwa lata w Piotrkowie. Pochowany na cmentarzu rzymskokatolickim przy ul. Smutnej.
• Gąska – włościan z Brzustówki, uciekł przed branką do pobliskich lasów. Walczył w oddziale „Drewnowskiego” m.in. pod Ulowem (dziś powiat przysuski) 16 maja 1863 r.
• Glaesmann Gustaw (ur. 23.04.1842 w Babicach Łódzkich, zm. 26.04.1928 w Tomaszowie) – ewangelik, syn nauczyciela, członek oddziału żandarmerii narodowej pod dowództwem Ptaszyńskiego. Więziony w Cytadeli Warszawskiej, następnie zesłany do rot aresztanckich w guberni woroneskiej. Po 25 latach wygnania powrócił do kraju i osiedlił się w Tomaszowie Mazowieckim. Pochowany na cmentarzu ewangelickim.
• Gniewkowski Józef (lat 18) – cukiernik.
• Goldman Icek Aron – Żyd, kupiec, działał w organizacji cywilnej miasta Tomaszowa. Spędził na emigracji 19 lat, do rodzinnego miasta powrócił po uzyskaniu amnestii w 1884 r.
• Golec Walenty (lat 29) – sukiennik.
• Goska Stanisław (lat 18) – kowal.
• Goździk Kazimierz (lat 22) – sukiennik.
• Górecki Alfons (lat 19).
• Górecki Klemens – dzierżawca folwarku i wójt gminy Bielina, członek powstańczej organizacji cywilnej w Tomaszowie.
• Górecka Cecylia – żona Klemensa, członkini powstańczej organizacji cywilnej w Tomaszowie.
• Górski Stanisław (lat 21) – sukiennik.
• Grudziński Stanisław – pocztylion.
• Grychter (Grychler?) Jan.
• Helas Jan – tkacz.
• Henkel Karol Fryderyk Wilhelm (ur. 4.10.1841 w Tomaszowie, zm. 3.05.1915 w Koninie) – ewangelik, student Uniwersytetu w Dorpacie, syn właściciela tomaszowskiej apretury. Uczestniczył w powstaniu styczniowym na Litwie, w oddziale gen. Zygmunta Sierakowskiego „Dołęgi”. W 1867 r. przyjął święcenia kapłańskie i został wikariuszem kościoła ewangelicko-reformowanego w Warszawie. W latach 1869-1884 był proboszczem parafii ewangelicko-reformowanej w Żychlinie. W 1879 r. uzyskał tytuł doktora teologii na Uniwersytecie w Dorpacie. W 1884 r. przyjął wyznanie ewangelicko-augsburskie, został pastorem parafii w Koninie i pełnił tę funkcję do końca życia. Dla polskich parafian odprawiał nabożeństwa w języku ojczystym.
• Hertel Wilhelm Aleksander (ur. 19.03.1843) – ewangelik, stolarz; walczył w oddziale Jana Szymona Rudowskiego.
• Hes (Hess, Gesse) Stanisław (ur. 6.04.1841) – katolik pochodzenia niemieckiego, ślusarz. Skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie, zamienioną po ułaskawieniu na 10 lat katorgi.
• Jagielski Jan (1836-1888) – krawiec, buchalter, szteper (rzemieślnik zajmujący się tworzeniem nadbudowy buta), walczył w oddziale „Drewnowskiego”, a następnie pod komendą gen. Mariana Langiewicza jako żandarm. Skazany na 10 lat ciężkich robót w twierdzach i konfiskatę majątku. Zmarł w Czycie w Kraju Zabajkalskim.
• Janicki (pierwotnie Janiakowski) Teofil (ur. 20.12.1842 w Charłupi Wielkiej – dziś w powiecie sieradzkim, zm. 6.06.1930 w Tomaszowie) – ogrodnik. Skazany na katorgę. Po powrocie osiadł w Tomaszowie. Pochowany na cmentarzu katolickim przy ul. Smutnej.
• Kalinowski Wojciech (ur. 22.04.1843 w Końskich) – sukiennik. Wcielony do armii rosyjskiej.
• Kantorowicz Adolf (Abram Dawid) (1835–1912) – Żyd, felczer, rodem z Wielunia, zesłany na kilka lat na Syberię. W Tomaszowie Mazowieckim mieszkał przez dwa lata
• Kantorowicz Anastazy (Natan) (1817-1865) – Żyd, lekarz, działał w organizacji cywilnej miasta Tomaszowa.
• Kasprowicz Michał.
• Kernchen (Kürnhen) vel Żarnowski August (ur. 3.02.1840 w Brenicy k. Lubochni) – ewangelik, kominiarz, wyszedł do powstania z Tomaszowa;
• Klecer (Kloetzer, Klesser) Karol (ur. 30.12.1829 w Warszawie) – katolik pochodzenia niemieckiego, krawiec, służył w żandarmerii. Zesłany do rot aresztanckich (1 rok w guberni połtawskiej).
• Klimczak Tomasz – sukiennik.
• Klimecki Ignacy (lat 21) – ślusarz.
• Knabe Jan Henryk (ur. 7.07.1841 w Radomiu, zm. 7.07.1909 w Tomaszowie) – syn inspektora akcyzy tabacznej w Radomiu; walczył pod dowództwem Edmunda Taczanowskiego, Józefa Sołowieja, Mariana Langiewicza i Zygmunta Chmieleńskiego m.in. w okolicach Pułtuska, Kielc i Kalisza. W Tomaszowie zamieszkał w 1897 r.
• Knap (Knopf) Jan Karol (lat 26) – sukiennik, służył w żandarmerii.
• Knap Stanisław. Skazany na utratę wszelkich praw stanu i 12 lat ciężkich robót w twierdzach.
• Komorowski Jan Maciej (ur. 1829, zm. 24.02.1863) – sukiennik, zginął w bitwie pod Dobrą (w powiecie zgierskim).
• Korecki (Koritzki) Karol Emil (ur. 18.06.1836) – ewangelik, syn sukiennika;
• Korzeniowski (Korzeniewski) Franciszek (ur. 14.10.1839 w Kielcach, zm. po 1918) – kowal. Wychowywał się w Tomaszowie. Po odzyskaniu niepodległości mieszkał we wsi Leśmierz koło Ozorkowa.
• Kossowski Andrzej (ur. 22.11.1844 w osadzie Charlottenburg koło Tomaszowa) – sukiennik. Wcielony do armii rosyjskiej w 1865 r.
• Kot Antoni (ur. 7.06.1838, zm. 19.11.1918) – wyrobnik, stolarz, walczył w oddziale „Drewnowskiego” m.in. pod Ulowem, Cyrusową Wolą, Nową Wsią. Znany z forteli iście zagłobowskich (jak pisał o nim Jan Piotr Dekowski), nieraz ratował z opresji siebie i towarzyszy broni, „wyprowadzając w pole” sotnie kozackie. Wzięty do niewoli pod Nową Wsią 8 maja 1863 r., dostał się do niewoli. Więziony w Cytadeli Warszawskiej, następnie zmuszony do dziesięcioletniej służby w carskiej armii. Powrócił do rodzinnego Tomaszowa, gdzie zmarł tydzień po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Pochowany na cmentarzu rzymskokatolickim przy ul. Smutnej.
• Kowalski Zygmunt.
• Kozłowski Faustyn.
• Krajewski Ignacy.
• Królikowski Andrzej (ur. 19.11.1833 w Godaszewicach, zm. 16.01.1864 w Łęczycy) – wyrobnik, służył w żandarmerii. Skazany na karę śmierci i powieszony.
• Krupiński Aleksander (lat 19) – stolarz.
• Krupiński Jakub (lat 20) – stolarz, walczył w oddziale Jana Szymona Rudowskiego.
• Kucharski Franciszek. Zesłany do rot aresztanckich (3 lata w Tambowie).
• Kurtzweg Daniel Mikołaj (ur. 26.02.1834 lub 1836 w Kleszczowie k. Sieradza) – ewangelik, syn karczmarki w nadpilicznej osadzie Bocian (obecnie dzielnicy Tomaszowa Mazowieckiego), stały mieszkaniec Tomaszowa. Od 1856 r. służył jako podoficer straży policyjnej w Warszawie. W styczniu 1863 r. porzucił służbę i wraz z bronią przystąpił do powstańców, zaciągając się do oddziału Mariana Langiewicza. Latem 1863 r. próbował przez lasy nadpilickie przedostać się do Tomaszowa Mazowieckiego, został jednak pojmany na polach wsi Białobrzegi przez oddział kozaków. Jako dezerter skazany na śmierć przez powieszenie; karę śmierci zamieniono na utratę wszelkich praw stanu i 15 lat ciężkich robót w kopalniach. W 1866 r. przybył do Irkucka. Wziął udział w powstaniu zabajkalskim. W 1873 r. uwolniony i skazany na osiedlenie w gminie urikowskiej okręgu irkuckiego. Po uwolnieniu zajmował się rzemiosłem stolarskim. W 1877 r. na polecenie Irkuckiego Gubernialnego Zarządu został przeniesiony do wsi Ołonskoje okręgu bałagańskiego guberni irkuckiej. Jego dalsze losy są nieznane.
• Lange Aleksander Stanisław (ur. 15.07.1836), katolik, syn ewangelika Adolfa Henryka Lange (1809–1870), aptekarza i ławnika tomaszowskiego, aptekarz, organizator grupy 66 tomaszowskich powstańców, którzy w maju 1863 roku wyruszyli do walki.
• Lange Izydor Stanisław (ur. 10.05.1846), młodszy brat Aleksandra, podówczas gimnazjalista, później także aptekarz, uczestniczył czynnie w powstaniu.
• Lasecki Franciszek (?) – tomaszowianin, walczył pod rozkazami „Drewnowskiego” i Langiewicza, m.in. pod Ossą. Zmarł w Tomaszowie pod koniec XIX wieku.
• Lesiak Andrzej – służący.
• Lessman Florian (ur. 20.06.1843) – ewangelik, cukiernik. Wcielony karnie do rosyjskiego wojska.
• Lindner Edward Reinhold (ur. 23.09.1845) – ewangelik, tkacz.
• Lipski Jan (lat 16) – uczeń tkacki.
• Lipski Mikołaj (lat 24) – bednarz.
• Lipski Stanisław (lat 30) – sukiennik.
• Lisowski Teofil Walenty (1843-1908) – murarz, walczył w oddziale Ludwika Ksawerego Łubieńskiego. Wcielony do armii carskiej w 1865 r., do Tomaszowa powrócił po kilkunastu latach.
• Łabajczyk vel Nowak Paweł (lat 24) – sukiennik.
• Łukaszewski (imię nieznane).
• Majerowicz Bernard (lat 20) – szewc.
• Majewski Michał Franciszek (ur. 29.09.1836 we wsi Wrociszew, dziś w powiecie grójeckim, data śmierci nieznana) – rzeźnik, syn karczmarki z Brzustówki, walczył w oddziale „Drewnowskiego” oraz Kazimierza Błaszczyńskiego („Bogdana Bończy”). Po rozbiciu oddziału ukrywał się, został jednak schwytany i zesłany na Syberię. W niepodległej Polsce wdowa Maria Rozalia Majewska pobierała po nim emeryturę wojskową.
• Majzner Jan Jakub (lat 26) – tkacz.
• Makowski Romuald (ur. 1834, zm. 20.03.1894 w Krakowie) – urzędnik górniczy. W niepodległej Polsce wdowa Aleksandra Makowska pobierała po nim emeryturę wojskową.
• Mantz Edward (lat 21) – pocztylion.
• Mączyński (Miączyński) Florian vel Marian (1836-1894). Po upadku powstania wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie zmarł.
• Michelson Karolina – Żydówka, żona nauczyciela, stała na czele oddziału „sztyletowców”, działającego w powiecie pułtuskim, przasnyskim i makowskim. Zesłana na Syberię.
• Młot Karol.
• Modrzejewski Franciszek (lat 28) – stolarz, walczył w oddziale Antoniego Jeziorańskiego. Po upadku powstania wyemigrował do Austrii, skąd powrócił w 1867 r.
• Moebus Gustaw Adolf (ur. 5.01.1842) – ewangelik, syn czeladnika sukienniczego;
• Nadolski Adam (ur. 1842, zm. 1866 w Warszawie) – ślusarz. Wcielony do armii rosyjskiej w 1866 r. Zmarł w następstwie chłosty stosowanej wobec poborowych.
• Neuman (Nejman) Jan Teofil – wyrobnik, służył w żandarmerii. Skazany na 12 lat ciężkich robót w twierdzach.
• Osuch Marcin (lat 39) – kowal, walczył w oddziale Jana Szymona Rudowskiego.
• Pająk Daniel (ur. 28.06.1839) – Żyd (syn powstańca listopadowego Adama Pająka), felczer, działał w organizacji cywilnej miasta Tomaszowa.
• Perszel Krystyn (lat 18) – sukiennik.
• Pietrusiński (Pietruszyński) Teofil (ur. 1829, zm. 1899 w Zgierzu). Dzieciństwo i młodość (lata 1833-1853) spędził w Tomaszowie. Działał w zgierskiej organizacji cywilnej, następnie walczył w oddziale Józefa Sawickiego. Po powstaniu ukrywał się w Tomaszowie, został jednak wykryty i aresztowany, a następnie zesłany do rot aresztanckich (5 lat). Jego najstarszym synem był działacz Wielkiego Proletariatu Jan Alojzy Pietrusiński (1864-1886).
• Piotrowski Kacper (lat 18) – sukiennik, walczył w oddziale Malinowskiego i Kononowicza.
• Pisarski August (ur. 6.08.1842 w Kleszczowie, zm. 1869), nauczyciel szkoły ewangelickiej, działał w organizacji cywilnej miasta Tomaszowa.
• Podmunicki Franciszek (lat 21) – stolarz.
• Pollak Gustaw Erdman (ur. 16.08.1835 w Białymstoku) – ewangelik, sukiennik; walczył w oddziale Józefa Oxińskiego.
• Pürschel Krystian Walery (ur. 10.09.1844 w Warszawie) – ewangelik, sukiennik. Wcielony do armii rosyjskiej w 1866 r.
• Pusch Friedrich Ludwik Robert (ur. 1.04.1834) – ewangelik, sukiennik;
• Rabencki (Radeński) August (lat 32) – sukiennik.
• Richter Jan (ur. 24.11.1822 w Ujeździe) – ewangelik, rymarz, wyszedł do powstania z Tomaszowa.
• Romatowski Konstanty Józef (1833-1863) – pomocnik felczera (praktykował w Płocku), zginął na polu bitwy.
• Rybiński Mateusz (lat 25) – służący, walczył w oddziale Jana Szymona Rudowskiego.
• Sarré (Saare) Karol Henryk August; używał imienia Henryk (ur. 12.08.1843, zm. 3.05.1927 w Szewie Wielkim) – ewangelik (brat Konstantyna), tomaszowianin, student Szkoły Głównej Warszawskiej. Wyruszył do walki z Warszawy, walczył w oddziale „Drewnowskiego”. Po upadku powstania zesłany do Irkucka, skąd powrócił po kilkunastu latach. Na początku XX w. kupił majątek Szewo Wielkie nieopodal Kowala na Kujawach. Jako weteran otrzymał w 1919 r. stopień podporucznika. Uczestniczył w wielu uroczystościach patriotycznych; uwieczniony na licznych fotografiach, a także kronice filmowej m.in. podczas powitania marszałka Ferdinanda Focha w Warszawie.
• Sarré (Saare) Konstantyn Teodor (ur. 18.09.1840) – ewangelik, urzędnik górniczy.
• Sauerman Wilhelm (ur. 19.02.1843 w Łodzi) – ewangelik, sukiennik. Skazany na katorgę.
• Schmidt Józef (ur. 15.03.1841 w Bełchatowie) – ewangelik;
• Schultz (Szulc) Gottlieb vel Bogumił (ur. 24.03.1845 w Stanisławowie, pow. rawski) – ewangelik, tracz. Po upadku powstania wyemigrował do Prus.
• Schultz (Szulc) Wilhelm Henryk (ur. 20.10.1835 w Rawie Mazowieckiej) – ewangelik, sukiennik;
• Semler (Semmler, Zemler) Aleksander Ferdynand. Zesłany do rot aresztanckich.
• Serini Karol Fryderyk Albert (ur. 25.06.1831 w Gdańsku) – ewangelik, tkacz.
• Silla (Sylla) Leopold (ur. 1.07.1839) – ewangelik, kominiarz.
• Staniszewski Teofil (ur. 1827, zm. 1870 w Paryżu). Po upadku powstania wyemigrował do Francji.
• Stark (Sztark) Karol (ur. 27.11.1843 w Tomaszowie, zm. 7.01.1921 w Tomaszowie) – rzeźnik, walczył w oddziale „Drewnowskiego”.
• Steinman Manase (Maksymilian) – Żyd, fabrykant, działał w organizacji cywilnej miasta Tomaszowa. Był starszym bratem kierującego organizacją Izraela vel Juliana Steinmana.
• Stumpf Jan Fryderyk Otto; używał imienia Otto (ur. 5.01.1825, zm. 5.03.1906 w Tomaszowie) – ewangelik, farbiarz, syn fabrykanta Fryderyka Stumpfa. Walczył w oddziale „Drewnowskiego” pod Ulowem i Nową Wsią. Dostał się do niewoli, z której wykupił go ojciec. Później kierował farbiarnią w Brzezinach oraz rodzinnym przedsiębiorstwem w Starzycach (ojciec odebrał mu pełnomocnictwo z uwagi na zbyt wystawny tryb życia). Po zlicytowaniu firmy w 1870 r. pracował jako farbiarz w jednej z tomaszowskich fabryk. Pochowany na cmentarzu ewangelickim w Tomaszowie.
• Szlifirski Brunon (lat 38) – były żołnierz rosyjski.
• Szlifirski Ryszard Konstanty – były urzędnik poczty w Genui. Po upadku powstania wyemigrował do Włoch, a następnie Francji.
• Szmidt Józef (lat 22) – sukiennik.
• Sznycer Pinkus (1841-?) – Żyd, lekarz ze Zduńskiej Woli (częstochowianin z urodzenia), walczący w oddziale żandarmerii kpt. Jana Birtusa. Spędził osiem lat na zesłaniu. Osiedlił się w Tomaszowie Mazowieckim w późniejszym okresie.
• Śmiałkowski Franciszek (lat 19) – bednarz.
• Turski Stanisław.
• Ulbrych (Ulbrich) Adolf Emanuel (ur. 17.01.1844) – katolik pochodzenia niemieckiego.
• Wacławczyk Józef – szewc. Po upadku powstania skazany na zesłanie.
• Wajs (Weiss) Adam (1842-1870) – sukiennik, z pochodzenia chłop z Brzustówki, walczył w oddziale „Drewnowskiego” i Langiewicza. Walczył pod Ossą i Żdżarami.
• Warzager Dawid (1838-1925) – Żyd, malarz z Piotrkowa Trybunalskiego. Osiedlił się w Tomaszowie Mazowieckim w późniejszym okresie. Był twórcą wystroju tomaszowskiej synagogi. Pochowany na cmentarzu żydowskim w Tomaszowie.
• Weigt (Wajgt) Reinhold (ur. 1839) – ewangelik, sukiennik.
• Windsztein Adam (lat 21) – wyrobnik.
• Wiśniewski Feliks (ur. 30.05.1845 w Tomaszowie, zm. 16.01.1864 w Łęczycy) – służył w żandarmerii. Skazany na karę śmierci i powieszony.
• Wróblewski Maciej (lat 22) – pocztylion.
• Zagalik Adolf – walczył w oddziale Jana Szymona Rudowskiego.
• Zając Hirsz – Żyd, felczer, działał w organizacji cywilnej miasta Tomaszowa.
• Zajtz Ludwik (ur. 1834, zm. 15.09.1901 w Tomaszowie), ksiądz, skazany na zesłanie za działalność patriotyczną w czasie powstania. Po 21 latach zesłania powrócił do kraju. W latach 1887-1896 i 1899-1901 był proboszczem w Tomaszowie, gdzie zmarł. Pochowany na cmentarzu katolickim przy ul. Smutnej.
• Ziętek Antoni (1838-1898) – stolarz, walczył w oddziale „Drewnowskiego”, a następnie Langiewicza, m.in. pod Ossą, Żdżarami, Dobrą, Brenicą, Kłobuckiem i Warką. Po powrocie osadzony w więzieniu, poza tym wymierzono mu karę chłosty (łącznie 121 rózeg) wykonaną w Rawie Mazowieckiej.
• Złotkiewicz Wiktor (lat 31) – pocztylion.
• Żmudowski Ludwik (ur. 1826, zm. 12.06.1891 w Przedborzu) – ksiądz, w latach 1855-1877 proboszcz parafii św. Marcina w Białobrzegach (dziś część Tomaszowa Mazowieckiego), wspierał powstańców, odebrał przysięgę od tomaszowskiego oddziału Aleksandra Langego, zachęcał parafian do udziału w walce narodowowyzwoleńczej, a później bronił ich przed represjami. Aresztowany przez kozaków i więziony przez 13 tygodni w Piotrkowie, uniknął kary dzięki znajomościom wśród możnych i oficerów rosyjskich, przyjeżdżających na polowania w lasy spalskie.
• Żuchowicz Antoni (1837-1870) – sukiennik. Przymusowo wcielony do armii carskiej, skąd nie powrócił.
• Żyszkowska Zuzanna – nauczycielka, członkini powstańczej organizacji cywilnej w Tomaszowie.
• Żyszkowski Antoni (lat 26).
• Żyszkowski Jan Dominik (lat 24) – zecer-litograf.

Dr Daniel Warzocha zastrzega, że powyższa lista tomaszowian uczestniczących w powstańczych działaniach konspiracyjnych i w walce zbrojnej, a także składających i zbierających podatki na rzecz Rządu Narodowego, jest zapewne niekompletna. Ich dane rozproszone są w różnych źródłach, dokumentach władz rosyjskich, czasem wspomnieniach rodzinnych.

- Po upadku powstania styczniowego jego uczestnicy (o ile nie zdecydowali się na opuszczenie kraju) starali się uniknąć prześladowania ze strony władz zaborczych; często przez wiele lata nie wspominali o swej patriotycznej działalności. Tylko niewielu doczekało niepodległej Polski, kiedy oficjalnie można było już przyznać się do konspiracji i czynu zbrojnego - czytamy w opracowaniu dra Warzochy na stronie Muzeum w Tomaszowie Maz.