Ulice Oskara Lange i T. Duracza w Tomaszowie do zmiany. IPN nie ma wątpliwości

Z związku z wejściem w życie ustawy dekomunizacyjnej, IPN podaje listę patronów, którzy nie mogą być upamiętnieni przez nazwy ulic czy placów. Jest również lista patronów, którzy błędnie są wiązani z ustawą. To m.in. Ludwik Waryński, Stanisław Okrzeja czy nazwa 1 maja.

W przypadku Oskara Lange wątpliwości nie ma i samorząd jest zobowiązany zmienić nazwę ulicy, bo inaczej zrobi to za niego wojewoda, sam narzucając nową nazwę. Stąd już 9 stycznia ruszą w Tomaszowie konsultacje, tomaszowianie sami wskażą, jakie nazwy mają nosić dwie ulice do zmiany. Ze wszystkich propozycji specjalnie powołana komisja wybierze te, które zostaną przedstawione Radzie Miejskiej do uchwalenia. Warto pamiętać, że nowa ustawa zakłada, że w związku ze zmianą nazwy ulic nie będzie trzeba wymieniać dokumentów tożsamości, do czasu aż stracą one ważność. Z opłat będą związane także zmiany we wszelkiego rodzaju postępowaniach administracyjnych, sprawach sądowych czy księgach wieczystych, ale to nie zmienia faktu, że będzie trzeba to robić. Nikt nie zwróci także kosztów prywatnym firmom czy instytucjom, które będą musiały zmienić druki reklamowe, wizytówki, banery, tabliczki czy papiery firmowe, a jak wiadomo wzdłuż ulicy O. Lange takich firm i instytucji jest dużo. Mniej kłopotu będzie z ulicą Teodora Duracza, to niewielka uliczka dochodząca do ul. Wysokiej, tuż pod samym lasem.

Biogram Oskara Lange na podstawie strony IPN
Oskar Lange (1904–1965) urodził się w Tomaszowie Mazowieckim. Ukończył studia na Uniwersytecie Poznańskim i na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był przez szereg lat pracownikiem naukowym UJ. Od lat 20. XX w. należał do kierownictwa Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. W 1927 r. wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Był w niej jednak zwolennikiem radykalnego nurtu. W latach 30. był dwukrotnie zawieszany w prawach członka PPS.
W końcu lat 30. rozpoczął wykłady za granicą. Już wtedy propagował hasła mówiące o konieczności prowadzenia walki klasowej przeciw burżuazji. W 1938 r. wykładał na Uniwersytecie Kalifornijskim. W latach 1939–1945 r. był profesorem ekonomii i statystyki na Uniwersytecie w Chicago.
W latach II wojny światowej stał się jednym z kluczowych działaczy politycznych rozpowszechniających hasła sowieckiej propagandy na terenie Stanów Zjednoczonych. Wraz z Leonem Krzyckim i Bolesławem Gebertem stworzył m.in. prosowiecką Amerykańsko-Polską Radę Robotniczą.
Z punktu widzenia polityki Moskwy stał się szczególnie użyteczny po zerwaniu przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z Rzeczpospolitą Polską w kwietniu 1943 r. Fakt ten rozpoczynał nowy etap polityki sowieckiej ukierunkowanej na uniemożliwienie odbudowy niepodległej Polski po likwidacji okupacji niemieckiej. Towarzyszyła mu antypolska propaganda na arenie międzynarodowej dyplomacji oraz w światowych mediach. Lange, występując z pozycji amerykańskiego „niezależnego autorytetu”, na łamach „The New York Herald Tribune” opublikował wówczas m.in. oświadczenie zawierające treści zgodne z tonem propagandy ZSRR, jednoznacznie uderzające w pozycję konstytucyjnych władz RP w koalicji antyniemieckiej. W kolejnych miesiącach Lange z własnej woli stał się narzędziem propagandowej dywersji wymierzonej przeciw władzom Polski, systematycznie wspierając politykę Stalina. W dalszym ciągu publikował w prasie amerykańskiej artykuły, które były medialnym uzupełnieniem prosowieckiej propagandy. Już w listopadzie 1943 r. postulował stworzenie nowego rządu polskiego z udziałem przedstawicieli powołanego przez Stalina, będącego narzędziem politycznym Kremla, Związku Patriotów Polskich. Wspierał także prokomunistyczne środowiska tzw. Ligi Kościuszkowskiej.
Wraz z prosowieckim działaczem ks. Stanisławem Orlemańskim w kwietniu 1944 r. został oficjalnie zaproszony do ZSRR (formalnie wystawcą zaproszenia był Związek Patriotów Polskich). Spędził w ZSRR sześć tygodni. Był osobiście przyjęty przez Stalina oraz przez Mołotowa. Specjalnie zaaranżowana została jego manifestacyjna wizyta wśród żołnierzy w pełni podporządkowanej ZSRR „I Armii Wojska Polskiego”, połączona z wizytacją delegacji stworzonej przez komunistów Krajowej Rady Narodowej. Całość wizyty odbywała się w asyście grupy korespondentów amerykańskich i angielskich. Miała być dodatkowym elementem uwiarygodnienia polityki Stalina wobec Polski, którego Lange reklamował wbrew faktom jako nie przejawiającego „najmniejszych intencji narzucania politycznego, ekonomicznego i społecznego kształtu państwa polskiego” i zainteresowanego odbudową „silnej i niepodległej” Polski.

Efekty prosowieckiej działalności Langego w USA, wymierzonej we władze i pozycję międzynarodową Rzeczypospolitej Polskiej, były bardzo duże – nawet niezależnie od ewentualnego potwierdzenia informacji opublikowanych w latach 90. przez historyków amerykańskich o tym, że Lange już od 1943 roku podjął pod pseudonimem „Friend” tajną współpracę o charakterze agenturalnym z sowieckimi służbami specjalnymi.

Kiedy w 1945 r. w wykonaniu ustaleń jałtańskich władze USA nawiązały stosunki dyplomatyczne ze zdominowanym przez komunistów tzw. Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej Lange został wskazany jako kandydat na stanowisko ambasadora tego rządu w Waszyngtonie. Objęcie tej funkcji przesunęło się w czasie ze względu na fakt posiadania przez Langego obywatelstwa USA.

Latem 1945 roku Lange przyjechał na kilka miesięcy do kraju. W listopadzie 1945 r. został dokooptowany do władz prokomunistycznej PPS (nie należy jej mylić z przedwojenną PPS oraz konspiracyjną PPS-WRN) realizującej wspólnie z PPR priorytety polityki Stalina w Polsce. Ściśle z nim wówczas współpracujący we władzach tej partii Stanisław Szwalbe pisał o Langem w tym okresie, że choć miał on dobrą orientację w tym co decydowało o obliczu dyktatorskich rządów Stalina (Szwalbe nazwał to „dobrą orientacją w wypaczeniach «kultu jednostki»”) to „od stanowiska nazwijmy to «proradzieckiego» nic nie zdołało go powstrzymać”.

Po ostatecznym wyjaśnieniu kontrowersji związanych z amerykańskim obywatelstwem w grudniu 1945 r. Lange objął ostatecznie stanowisko ambasadora w Waszyngtonie. Pełnił tę funkcję do stycznia 1947 r.

Został jednocześnie wyznaczony przez władze komunistyczne na stanowisko stałego delegata w ONZ, w tym w Radzie Bezpieczeństwa. Na forum ONZ Lange systematycznie wykazywał się poparciem sowieckich stanowisk w rozlicznych dyskusjach i sporach o charakterze zarówno politycznym, jak i gospodarczym. Konsekwentnie też wykorzystywał dyskusje w Radzie do wspierania sowieckich kampanii propagandowych – w tym w sprawach związanych z zasadami międzynarodowej współpracy gospodarczej.

W 1947 r. powrócił do kraju. W tymże roku przydzielono mu mandat w sfałszowanych wyborach do Sejmu w 1947 r. Jako członek władz satelickiej wobec komunistów PPS reprezentował stanowisko zbieżne z dążeniem działaczy stalinowskich do likwidacji formalnej odrębności tej partii od PPR.

Utworzenie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej na zjeździe w 1948 roku definitywnie zakończyło proces tworzenia jednolitej partii komunistycznej oraz symbolicznie wieńczyło budowę w Polsce stalinowskiej wersji systemu totalitarnego.

Oskar Lange znalazł się wówczas w elicie stalinowskich władz politycznych. Był nieprzerwanie aż do śmierci członkiem Komitetu Centralnego PZPR. Od 1948 roku przez kolejne kadencje aż do śmierci zasiadał z ramienia PZPR w sejmie PRL. W latach 1948-1952 był przez stalinowskie władze szczególnie wyróżniony jako przewodniczący Klubu Poselskiego PZPR. Był także przewodniczącym Komisji Spraw Zagranicznych (w l. 1949-1952) oraz przewodniczącym Komisji Planu Gospodarczego i Budżetu. W kolejnej kadencji sejmu PRL był przewodniczącym Komisji Budżetowej (1952–1955) oraz Komisji Finansowo-Budżetowej (1955–1956). Jeszcze w okresie stalinizmu w roku 1955 został dodatkowo wyróżniony stanowiskiem członka Rady Państwa, a w roku 1957 został jej wiceprzewodniczącym. Jednocześnie był w sejmie PRL przewodniczącym Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów (1956–1961).

W latach 1949–1950 był dodatkowo prezesem Zarządu Centralnego Związku Spółdzielczego, a w latach 1952-1954 był rektorem Szkoły Głównej Planowania i Statystyki. Następnie kierował Katedrą Ekonomii Politycznej Uniwersytetu Warszawskiego, która była jednym z narzędzi marksistowskiej indoktrynacji młodzieży akademickiej. Potwierdzeniem jego ideologicznej poprawności były także wykłady w istniejącym w latach 1950–1957 Instytucie Nauk Społecznych przy KC PZPR.

Wciąż był aktywnym uczestnikiem publicznych dyskusji (również tych o szczególnym znaczeniu propagandowym, jak dyskusja wokół pracy J. Stalina „Ekonomiczne problemy socjalizmu w ZSRR”), a także sowieckich i komunistycznych przedsięwzięć propagandowych podejmowanych na arenie międzynarodowej. W 1952 r. był jednym z organizatorów Międzynarodowej Konferencji Gospodarczej w Moskwie. W l. 1957-1959 był przewodniczącym Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ.

W l. 1957–1962 był przewodniczącym Rady Ekonomicznej przy Prezesie Rady Ministrów PRL. W uznaniu zasług dla PRL został przez I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułkę odznaczony Orderem Budowniczych Polski Ludowej.

W okresie kiedy jeszcze wciąż znajdowały na świecie zwolenników teorie o wyższości gospodarki komunistycznej nad kapitalistyczną kilkakrotnie wyjeżdżał do niektórych krajów rozwijających się jako doradca ekonomiczny (m.in. do Indii). Próbował zaszczepić na ich gruncie potrzebę gospodarki planowej.

W dyskusjach politycznych i wystąpieniach m.in. na zjazdach KC PZPR wpisywał się w obowiązujące nurty narracji propagandowej. Po wojnie stał na stanowisku, że „socjalizm jest nieodłączny od centralnego kierowania i planowania gospodarki narodowej. Tylko bowiem tą drogą można zapewnić aby gospodarka narodowa służyła potrzebom całego społeczeństwa, a nie poszczególnym jego częściom, aby rozwijała się harmonijnie, bez zaburzeń i kryzysów”.

Zmarł w 1965 r. W uroczystościach pogrzebowych Oskara Langego wzięli udział najwyżsi przedstawiciele władz komunistycznego państwa i partii. Uczestniczący w ceremonii pogrzebowej w imieniu PAN prof. Henryk Jabłoński, prezentując dorobek naukowy zmarłego stwierdził: „u Oskara Lange praca naukowa, partyjna i oświatowa - były to tylko różne formy tej samej walki o zwycięstwo socjalizmu. I ten ścisły związek między studiami i przemyśleniami ekonomisty i działalnością polityka sprawiły, iż Oskar Lange jest w swych pracach badawczych bojownikiem o wierność marksizmowi, o sprawę rewolucji proletariackiej.”

Teodor Franciszek Duracz, jak podaje IPN, (1883–1943) – ps. „Profesor”, prawnik, adwokat, stalinowski działacz komunistyczny ściśle powiązany z rezydenturą wywiadu sowieckiego w II Rzeczypospolitej.

Urodzony w 1883 roku pod Charkowem. Związany z rewolucyjnym nurtem w ruchu socjalistycznym, członek PPS-Lewica. Uczestniczył w rewolucji bolszewickiej na wschodniej Ukrainie. Po czasowych klęskach bolszewików powrócił do Polski, gdzie od 1918 roku był członkiem Komunistycznej Partii Robotniczej Polski i – potem – Komunistycznej Partii Polski. Propagator ideologii sowieckiej i programu politycznego komunistów, postulującego m.in. nie tylko odłączenie wschodnich obszarów od Polski, ale także „oddanie” Niemcom Pomorza Gdańskiego i Górnego Śląska (w oficjalnych dokumentach partyjnych nazywano to „polską okupacją”). Ściśle związany z rezydenturą wywiadu sowieckiego w Polsce, oficjalnie w latach 1922–1937 był radcą prawnym przedstawicielstwa handlowego ZSRS w Warszawie. Współpracownik utworzonej przez Komintern Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR). Prowadził jednocześnie w Warszawie własną kancelarię adwokacką. Był obrońcą działaczy komunistycznych i członków sowieckiej siatki szpiegowskiej w procesach przed sądami II Rzeczypospolitej. W latach 30. był – podobnie jak Wanda Wasilewska – wiceprzewodniczącym tzw. Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela (wówczas organizacji coraz mocniej propagującej „jednolitofrontowe” hasła komunistów – rozwiązanej przez władze państwowe II Rzeczypospolitej). Pozostawał elementem sieci punktów kontaktowych sowieckiego wywiadu na ziemiach polskich.

W roku 1941 działał w komunistycznej grupie konspiracyjnej „Proletariusz”. Po wybuchu wojny Niemiec z ZSRS jego mieszkanie w Warszawie stało się głównym punktem kontaktowym dla grupy sowieckich dywersantów (tzw. „grupa inicjatywna” Nowotki), zrzuconej w końcu roku 1941 drogą lotniczą na teren Generalnego Gubernatorstwa z poleceniami utworzenia ściśle zhierarchizowanej konspiracji, realizującej zadania wyznaczane przez kierownictwo sowieckie w ramach PPR. Zapewniał zaplecze i pierwsze kontakty organizacyjne dla stworzenia pierwszych komórek PPR. Był jednym z jej czołowych działaczy, formalnie kierownikiem Wydziału Informacji, czyli wywiadu, i członkiem Komitetu Centralnego partii. Jego doświadczenie i powiązania z sowiecką siatką wywiadowczą zapewniały mu wysoką pozycję w tworzonych strukturach komunistycznych. Po zabójstwie Marcelego Nowotki był szefem grupy prowadzącej wewnętrzne dochodzenie na temat okoliczności tego zabójstwa. Aresztowany przez gestapo na fali aresztowań wśród komunistycznej konspiracji w marcu 1943 roku, zginął na Pawiaku.

Po wojnie ogłoszono go patronem licznych ulic i placów, a także Centralnej Szkoły Prawniczej, od jego nazwiska popularnie nazywanej „Duraczówką”, która prowadziła przyspieszone kursy dla komunistycznych kadr wymiaru sprawiedliwości. Absolwenci tej szkoły trafiali bezpośrednio do składów orzekających w procesach politycznych z lat 1948–1953.